INVESTIGAÇÃO HISTÓRICA DO SUFIXO –“EIR”- NA NOMEAÇÃO DE VEGETAIS EM LÍNGUA PORTUGUESA
DOI:
https://doi.org/10.24193/subbphilo.2021.4.08Keywords:
suffixation, Romance linguistics, botanical popular naming, historical morphology, morphological productivityAbstract
A Historical Investigation of the Suffix -eir- for the Naming of Plants in the Portuguese Language. The Latin suffix -ari-, used as a creator of adjectives, developed several meanings during the period of spoken late Latin, as well as in the formation of the Romance languages. One of those meanings, present in the Portuguese suffix -eiro/ -eira, is associated with tree names, based on the name of the corresponding fruit. Quite productive in current modern Portuguese, that suffix was always linked to the denomination of plants in general, some of them not necessarily related to edible fruits or even to fruits. Similarities are found between the Portuguese derivations and other Romance languages. In this text, those similarities were investigated from a historical-comparative point of view. The high convergence in the western Romance languages can be motivated both by a common Latin heritage as by further loanwords, however during the European expansion in the sixteenth century, new plant names were known from the New World and their naming was based on words derived by the same suffix.
REZUMAT. Investigarea istorică a sufixului -eir- pentru denumirea plantelor în limba portugheză. Sufixul latin -ari-, folosit ca creator de adjective, a dezvoltat mai multe semnificații în perioada latinei vorbite târzii, precum și în formarea limbilor romanice. Una dintre aceste semnificații, prezentă în sufixul portughez -eiro / -eira, este asociată cu numele copacilor, pe baza numelui fructului corespunzător. Destul de productiv în portugheza modernă actuală, acel sufix era întotdeauna legat de denumirea de plante în general, uneori nu întotdeauna legate de fructe comestibile sau chiar de fructe. Niște asemănări sunt găsite între derivațiile portugheze și alte limbi romanice. În acest text, acele asemănările au fost investigate dintr-un punct de vedere istoric-comparativ. Convergența ridicată în limbile romanice occidentale poate fi motivată atât de o moștenire latină comună, cât și de alte împrumuturi, cu toate acestea, în timpul expansiunii europene din secolul al XVI-lea, numele noi de plante au fost cunoscute din Lumea Nouă și denumirea lor se au bazat și pe cuvinte derivate de același sufix.
Cuvinte-cheie: sufixare, lingvistică romantică, denumirea botanică populară, morfologie istorică, productivitate morfologică
References
Almeida, Maria Lucia Leitão de e Carlos Alexandre Victório Gonçalves. 2005. “Polissemia sufixal: o caso das formas Xeiro - propostas e problemas”. Anais do XX Encontro Nacional da APL (Associação Portuguesa de Lingüística), v. 20, 1-12.
Andolz, Rafael. Diccionario aragonés. 1993. 5.ed. Zaragoza: Mira.
Bastardas i Rufat, Maria-Reina. 1992. “La formació dels col·lectius botanics en la toponímia catalana”. Tese. Universidade de Barcelona.
<http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/41665>
Bernardi, Rut et al. 1994. Handwörterbuch des Rätoromanischen. 2v. Zürich: Offizin.
Botelho, Laura Silveira. 2004. Construções agentivas em X-eiro, uma rede metafórica. Dissertação de mestrado. Universidade Federal de Juiz de Fora.
Cardoso, Jerónimo. 1562-1563. Hieronymi Cardosi Lamacensis dictionarium ex lusitanico in latinum sermonem. Lisboa: Ex officina Ioannis Aluari typographi Regij. <https://purl.pt/15192/3/>
Cardoso, Jerónimo. 1570 Dictionarium latinolusitanicum & vice versa Lusitanico latinũ. Coimbra: Ioan. Barrerius. <https://purl.pt/14265/3/>
Cionărescu, Alexandru. 2007. Dicţionarul etimologic al limbii române. Bucureşti: Saeculum.
Colle, Liotta et al. 1997. Vocabolario italiano-ampezzano. Cortina d’Ampezzo: Cassa Rurale ed Artigiana.
Corominas, Juan. 1954. Diccionario critico e etimológico de la lengua castellana. 4v. Madrid: Gredos.
Cortelazzo, Manlio e Paolo Zolli. 2003. Dizionario etimologico della lingua italiana. Bologna: Zanichelli.
Da Col, Gemo. 1991. L’ idioma ladino a Cibiana di Cadore. Pieve d’Alpago (Belluno): Nuove Edizioni Dolomiti.
Darms, Georges, Anna Alice Dazzi e Manfred Gross. 1989. Langenscheidts Wörterbuch Rätoromanisch. Zürich: Langenscheidt.
Furness, Ryan. Diccionari occitan (aranés) anglés. 2006. Lleida: Pagès.
Geiger, Walter E. 1978. Phytonymic derivational systems in the Romance Languages: studies in their origin and development. Chapel Hill: University of North Carolina.
Gonçalves, Carlos Alexandre Victório, Lilian Coutinho Yacovenco e Raquel G. Romankevicius Costa. 1998. “Condições de produtividade e condições de produção: uma análise das formas X-eiro no português do Brasil.” Alfa, vol. 42, 33-62.
<https://periodicos.fclar.unesp.br/alfa/article/view/4267>
Houaiss, Antônio e Villar, Mauro (org) 2001. Dicionário Houaiss da língua portuguesa. Rio de Janeiro: Objetiva/ Instituto Antônio Houaiss.
Kohen, Eli e Dahlia Kohen-Gordon. 2000. Dictionary Judeo-spanish, Ladino-English English-Ladino concise encyclopedia. New York: Hippocrene.
Lacreu, Josep (ed). 2007. Diccionari d’aula castellà-valencià valencià-castellà. Alzira: Bromera.
Levy, Emil. 1973. Petit dictionnare provençal-français. 5.ed. Heidelberg: Carl Winter.
Machado, José Pedro. 1967. Dicionário etimológico da língua portuguesa. Lisboa: Confluência/Horizonte.
Macrea, Dimitriu (org). 1958. Dicţiunarul limbii romîne moderne. Bucureşti: Editura Academiei Republicii Populare Romîne.
Marinho, Marco Antonio Ferreira. 2004. “Questões acerca das formações X-eiro do português do Brasil”. Dissertação de Mestrado. Universidade Federal do Rio de Janeiro.
Mattos e Silva, Rosa Virgínia. 2008. O português arcaico, uma aproximação: léxico e morfologia. Imprensa Nacional; Casa da Moeda.
Maurer Junior, Theodoro Henrique. 1959. Gramática do latim vulgar. Livraria Acadêmica.
Nazzi, Gianni. 1995. Dictionnaire frioulan-français français-frioulan. Udine: Ribis.
Niermeyer, Jan Frederik. 1976. Mediae Latinatis Lexicon Minus. Leiden: E.J. Brill. https://archive.org/details/Niermeyer_Mediae_Latinitatis_Lexicon_Minus
Nunes, José Joaquim. 1969. Compêndio de gramática histórica portuguesa. Lisboa: Clássica.
Peer, Oscar. 1962. Dicziunari rumantsch ladin – tudais-ch. Cuoira: Lia Rumantscha.
Pharies, David. 2003. Diccionario etimológico de los sufijos españoles y otros elementos finales. Madrid: Gredos.
Pizzorno, Daniele Moura. 2010. Polissemia da construção x-eiro: uma abordagem cognitivista. Dissertação de mestrado. Universidade Federal do Rio de Janeiro.
Prieto García, Luis Alberto. 2004. Diccionario de sinónimos y equivalencias castellano-asturiano. Uviéu: Trabe.
Puşcariu, Sextil. 1975. Etymologisches Wörterbuch der rumänischen Sprache. 6.ed. Heidelberg Carl Winter.
Rainer, Franz. 1993. Spanische Wortbildungslehre. Tübingen: Niemeyer.
Rey-Debove, Josette; Rey, Alain. 1996. Le nouveau Petit Robert. Paris: Le Robert.
Rio-Torto, Graça Maria. 2016. “Formação de nomes”. Gramática derivacional do português. Editado por Graça Maria Rio-Torto et al, Imprensa da Universidade de Coimbra, 135-240.
Rocha, Luiz Carlos Assis. 1998. Estruturas morfológicas do português. Editora da UFMG.
Said Ali, Manuel. 1964. Gramática Histórica da Língua Portuguêsa. Edições Melhoramentos.
Schöneweiß, Hans Gerd. 1955. Die Namen der Obstbäume in den romanischen Sprachen: Studien über ein Wortfeld. Kölnische Romanistische Arbeiten – Neue Folge – Heft 8. Tese. Universität Köln.
Simões Neto, Natival Almeida and Juliana Soledade. 2014. “O morfema -eir- no português brasileiro contemporâneo”. Lingüística y Literatura, vol. 65, 87-111. <https://revistas.udea.edu.co/index.php/lyl/article/view/18838>
Simões Neto, Natival Almeida. 2016. Um enfoque construcional sobre as formas X-eir-: da origem latina ao português arcaico. Dissertação de Mestrado. Universidade Federal da Bahia. <https://repositorio.ufba.br/ri/handle/ri/30404>.
Simões Neto, Natival Almeida. 2020. O esquema X-ari- do latim às línguas românicas: um estudo comparativo, cognitivo e construcional. Tese de doutorado. Universidade Federal da Bahia. <https://repositorio.ufba.br/ri/handle/ri/32014>.
Soledade, Juliana. 2013. “Experimentando esquemas: um olhar sobre a polissemia das formações [[X –EIR-]N] no português arcaico”. Diadorim, vol. especial, 83-111. <https://revistas.ufrj.br/index.php/diadorim/article/view/4008>.
Sonder, Ambros e Grisch, Mena. 1970.Vocabulari da Surmeir. Coira: Leia Rumantscha.
Stempel, Wolf-Dieter. 1959. “Zur Frage des Geschlechtes der romanischen Obstbaumnamen auf -arius”. Zeitschrift für romanische Philologie, 75, 234-268.
Tajina, Alessandra. 1998. Dizioner talian-fascian-talian. Pilat: Artigianelli.
Tavares da Silva, João Carlos. 2017. Esquemas de imagem na formação de denominais em português: o caso de -eiro e -ário. Tese de doutorado. Universidade Federal do Rio de Janeiro. <http://www.posvernaculas.letras.ufrj.br/pt/doutorado/teses/teses-2017.html>.
Viaro, Mário Eduardo. 2011. A derivação sufixal do português: elementos para uma investigação semântico-histórica. Tese de Livre-docência. Universidade de São Paulo. <https://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/livredocencia/8/tde-02022018-173614/pt-br.php>.
Viaro, Mário Eduardo. 2010. “A especialização do sufixo latino -arium”. Língua portuguesa: ultrapassar fronteiras, juntar culturas. Organizado por Maria João Marçalo et al, Universidade de Évora, 22-42.
Viaro, Mário Eduardo. 2019. “Vocabulário biológico na obra de Jerônimo Cardoso; subsídios para a etimologia do português”. In: Mendes de Morais, Carlos Eduardo; Ricardo Bulhões. Capítulos lusoamericanos (História, Filologia, Literatura e Linguística), São Paulo: UNESP-Câmpus de Assis, 49-74. <https://www.assis.unesp.br/Home/pesquisa/publicacoes/capitulos-lusoamericanos--versao-10_05.pdf >
Vieli, Raimun e Decurtins, Alexi. 1962. Vocabulari romontsch sursilvan-tudestg. Cuera: Ligia Romontscha.
Wagner, Max L. 1964. Dizionario etimologico sardo. 3v. Heidelberg: Carl Winter.
White, John Tahourdin. 1858. Latin suffixes. Longmans, Green & Co.
Zingarelli, Nicola. 1996. Vocabolario della lingua italiana. 12. ed. Bologna: Zanichelli.
SITOGRAFIA
http://www.friul.net/dizionario_nazzi/
http://www.linguaveneta.net/strumenti/traduttore/
http://www.udg.ch/dicziunari/puter/impressum
http://www.udg.ch/dicziunari/vallader/impressum
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Studia Universitatis Babeș-Bolyai Philologia

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.